TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN ZİLYETLİĞİNDE BULUNAN EŞYANIN ZIYAI VE HASARINDAN DOĞAN SORUMLULUĞU

30
Mayıs

TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN ZİLYETLİĞİNDE BULUNAN EŞYANIN ZIYAI VE HASARINDAN DOĞAN SORUMLULUĞU

Blog
TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN ZİLYETLİĞİNDE BULUNAN EŞYANIN ZIYAI VE HASARINDAN DOĞAN SORUMLULUĞU

Dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de ticari faaliyetlerin gelişmesi, zaman yönetiminin öneminin her geçen gün daha iyi anlaşılmasıyla birlikte mallarını taşıtmak isteyen kişilerin, taşıma işinin uygun fiyatla ve hızlı biçimde gerçekleştirilmesi amacıyla taşıma piyasasında uzman başka kişilerle anlaşma yoluna gittikleri görülmektedir. Taşıma işinin organizasyonu için görevlendirilen bu kişilere, taşıma işleri komisyoncusu adı verilir. 1

Geniş anlamda taşıma işleri komisyoncusu, eşyanın bir noktadan diğer bir noktaya taşınmasını sağlamak amacıyla; deniz, karayolu, demiryolu veya havayolundan birini veya bir kaçını kombine bir biçimde kullanmak suretiyle, yüklerin gruplandırılması, depolanması, gümrüklenmesi, paketlenmesi  gibi işlemleri de yapan ve bunların organizasyonunu sağlayan şirketler olarak tanımlanmaktadır.2      

Bu çalışmada öncelikle taşıma işleri komisyonculuğu, taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesi genel bir çerçevede incelenmiş, taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin unsurları ve tarafların yükümlülüklerine değinilmiştir. Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından doğan sorumluluğuna ilişkin ilgili mevzuatta öngörülen yollarla ilgili derleme yapılmış ve taşıma işleri komisyoncusunun bu durumdaki sorumluluğunun hukuki niteliği açıklanmaya çalışılmıştır.

2. HUKUKUMUZDA TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCULUĞU

6102 Sayılı TTK’ nın taşıma işleri komisyonculuğuna ilişkin hükümleri hazırlanırken 25/06/1998 tarihli Alman Taşıma Hukuku Reform Kanunu uyarınca değiştirilen Alman Ticaret Kanunu’nun hükümlerinden yararlanılmıştır. Taşıma işleri komisyoncusu; Eski Türk Ticaret Kanunu’nda 808. ile 815. maddeler arasında düzenlenmiş iken, 6102 Sayılı TTK’ da taşıma işleri komisyonculuğu, “Taşıma İşleri” adlı dördüncü kitabın altıncı kısmında 917. ile 930. maddeler arasında düzenlenmiştir. Taşıma işleri komisyonculuğu Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiş olmakla birlikte, Karayolu Taşıma Kanunu ve Karayolu Taşıma Yönetmeliği’nde de taşıma işleri komisyonculuğuna ilişkin hükümler yer almaktadır.3

6102 sayılı TTK da birçok alanda olduğu gibi taşıma konusunda da açık bir tanım bulunmamaktadır. Taşıma: Karayolu Taşıma Kanunu’nun tanımlar başlıklı 3. maddesinde “yolcunun taşıta bindiği veya eşyanın taşımacıya teslim edildiği yerden varış noktasına götürülmesini ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır. Taşıma işleri komisyoncusu:  6102 sayılı TTK’ nın 917. Maddesinde taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesi ile eşya taşıtmayı üstlenen kişi olarak ifade edilmiştir. 4 Aynı maddenin devamında taşıma işleri komisyonculuğunun bir ticari faaliyet olduğu hüküm altına alınmıştır. Taşıma işleri komisyoncusu, belli bir ücret karşılığında kendi adına ve müşteri hesabına eşya taşıtmayı taahhüt eder. Taşıma işleri komisyoncusu eşyayı taşıyan değil, eşyayı taşıtandır. Belirtmek gerekir ki taşıma işleri komisyoncusunun taşımayı kendi araçları ile yaparak taşıyan olması durumu da söz konusu olabilmektedir. Bu husus 6102 sayılı TTK’ nın 926. maddesinde “ Taşıma işleri komisyoncusu, eşyanın taşınmasını bizzat üstlenebilir. Bu hakkını kullanırsa, taşımadan doğan haklar ve yükümlülükler yönünden taşıyıcı veya taşıyan sayılır.” şeklinde hüküm altına alınmıştır.

3. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCULUĞU SÖZLEŞMESİ

Bilindiği üzere sözleşme en az iki kişinin birbirine uygun, karşılıklı icap ve kabul şeklinde irade açıklamaları ile kurulan, taraflara edim yükleyen bir hukuki işlemdir. Taşıma komisyonculuğu sözleşmesi, 6102 sayılı TTK’ nın 917. maddesi uyarınca; gönderenin kararlaştırılan ücreti ödeme altına girdiği, taşıma işleri komisyoncusunun da bu ücret karşılığı eşyanın taşıtılmasını üstlendiği bir sözleşmedir.

Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden söz edebilmek için eşyanın taşıtılmasının üstlenilmesi, taşıtmanın konusunun eşya olması, taşıma işleri komisyonculuğu faaliyetinin bir ücret karşılığında gerçekleştirilmesi ve taşıma işleri komisyoncusunun yaptığı aracılık faaliyetinin devamlı olması gerekmektedir.

Taşıtma; taşıma işinin gerçekleştirilebilmesi için gereken her türlü işlemin yapılması, 6102 sayılı TTK uyarınca “taşıma işinin örgütlenmesi” olarak ifade edilmektedir. Taşıma işleri komisyoncusuna sözleşme ile taşıtmanın üstlenilmesi edimi yüklenilmiştir. Eşyanın taşıtılmasının üstlenilmesinin asli edim olduğu durumlarda taşıma işleri komisyonculuğu ve taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden bahsedilir. Mesafeli satım sözleşmelerinde satıcının eşyayı göndermesi, satım sözleşmesinin yan edimi niteliğinde olduğundan taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden söz edilemez.

6102 sayılı TTK’ nın taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesine ilişkin hükümlerinde taşıma türüne ilişkin herhangi bir atıf ve sınırlama bulunmamaktadır. Bu sebeple taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesi; kara, hava, deniz ve demiryolu taşımalarından birinin veya bir kaçının kombine bir şekilde kullanılması suretiyle de akdedilebilir. Ayrıca taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinde eşyanın taşıtılmasının üstlenilmesi, taşımanın bir bölümüyle sınırlı olarak da yapılabilmektedir.5

Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinde, taşıtılması üstlenilen şeyin yani taşıtmanın konusunun eşya olması zorunludur. Burada üzerinde durulması gereken husus eşya kavramının ne olduğu yönündedir. Söz edilen eşya kavramını taşıma sözleşmesine konu olabilecek, taşınmaya elverişli menkul şeyler olarak algılamak yerinde olacaktır. Bu halde canlı hayvan da taşıma komisyonculuğu sözleşmesine konu olabilecektir. 6 Ancak belirtmek gerekir ki yolcu taşıma işine aracılık edenler bakımından taşıma işleri komisyonculuğundan bahsetmek mümkün değildir.7

Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin söz konusu olabilmesi için gerekli olan diğer bir unsur taşıma işleri komisyonculuğu faaliyetinin bir ücret karşılığında gerçekleştirilmesidir. Faaliyetin bir ücret karşılığında gerçekleştirilmesi hususu eski TTK da olduğu gibi 6102 sayılı TTK’ da da sözleşmenin zorunlu unsuru olarak hüküm altına alınmıştır. Belirli bir ücret almadan işin görülmesi söz konusu olduğunda ise doktrinde Türk Borçlar Kanunu’nun vekalete ilişkin hükümlerinin esas alınacağı kabul edilmektedir. Eski TTK’ dan farklı olarak ücretin muacceliyeti hususunda 6102 sayılı TTK’ nın 920. maddesinde başka herhangi bir şart öngörülmemiş ve ücretin eşyanın taşıyıcıya veya taşıyana teslimi ile muaccel olacağı belirtilmiştir.8 Taraflar tarafından ücret sözleşmede ayrı olarak belirlenebileceği gibi tarafların ücret olarak taşıma giderlerini de içeren tek bir bedel üzerinde anlaşmaları da mümkündür. Böyle bir durumda 6102 sayılı TTK ‘ nın 921. maddesi kapsamında taşıma işleri komisyoncusu, taşıyıcının veya taşıyanın hak ve yükümlülüklerine sahip olur. Yani giderlerin ödenmesini, ancak bunun olağan olduğu durumlarda isteyebilir denilmektedir. 9 Burada dikkat edilmesi gereken husus ücretin muacceliyetinin 6102 sayılı TTK 920. maddesi kapsamında değerlendirilip değerlendirilemeyeceği konusudur. Doktrinde 921. madde uyarınca kesin ücretin kararlaştırıldığı durumlarda ücretin muacceliyetinin taşımanın gerçekleştirildiği türe ilişkin hükümlere göre belirlenmesi gerektiği yani 920. maddenin bu durumda uygulanmayacağı kabul görmektedir. 10

Sözleşmede ücret konusunda herhangi bir düzenlemenin olmadığı durumlarda dahi 6102 sayılı TTK’ nın 20. maddesi uyarınca taşıma işleri komisyoncusu, kural olarak tacir sıfatına haiz olduğundan gerçekleştirdiği edim karşılılığı ücret talep edebilecektir. 11

Eski TTK’ nın taşıma işleri komisyonculuğuna ilişkin hükümlerinde, taşıma işleri komisyoncusun kendi namına ve gönderen hesabına hareket etmesi gerektiği hüküm altına alınmıştı. “Kendi namına ve gönderen hesabına hareket” ifadesini daha iyi anlayabilmek için öncelikle temsil türlerini değerlendirmek gerekmektedir.

Temsil, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 40. ile 48. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Temsilin dolaylı, doğrudan, yetkili, yetkisiz gibi türleri bulunmaktadır. Ancak dolaylı temsil bu maddelerle düzenlenen temsilden farklı bir durumdur. Dolaylı temsilde, yetkili temsilci, hukuki işlemi kendi namına ve başkası hesabına yapmaktadır. 12 6098 sayılı TBK’ nın 532. maddesinden açıkça anlaşıldığı üzere kural olarak komisyoncu, kendi namına ve bir müvekkil hesabına hareket etmektedir. Bu durumda taşıma işleri komisyoncusu dolaylı temsil yetkisiyle iş görmektedir. Eski TTK’ dan farklı olarak 6102 sayılı TTK’ da kendi namına başkası hesabına hareket etmeye ilişkin madde, kanun metninden çıkartılmıştır. Bununla birlikte 6102 sayılı TTK’ nın 918. maddesi uyarınca taşıma işleri komisyoncusunun gerekli sözleşmeleri kendisi veya böyle bir yetki almış olması şartıyla, gönderen adına yapabileceği hüküm altına alınmıştır. 6102 sayılı TTK’ da ki düzenlemeler ile doktrinde “kendi namına hareketin” taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin esaslı unsurlarından biri olmaktan çıktığı kabul edilmektedir. Aynı zamanda gönderen hesabına hareket etme hususunun da taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin esaslı unsuru olmaktan çıktığı düşünülmektedir. 13

Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden bahsedebilmek için taşıma işleri komisyoncusunun yaptığı aracılık faaliyetinin devamlı olması gerekmektedir. Eski TTK’ da faaliyetin meslek edinilmiş olması şeklinde düzenlenen hüküm, 6102 sayılı TTK’ da taşıma işleri komisyonculuğu bir ticari işletme faaliyetidir şeklinde hüküm altına alınmıştır. Yani taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden söz edebilmek için, komisyoncunun bu işi meslek edinmiş ve sürekli olarak yapan kimse olması bunun yanında ticari işletmenin varlığı için gerekli diğer şartlarında mevcut olması gerekmektedir.14

Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin unsurlarından kısaca bahsettikten sonra taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinde tarafların yükümlülüklerinden söz etmek gerekmektedir. Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinde kural olarak taraflardan, gönderen ve taşıma işleri komisyoncusu olarak bahsetmek mümkündür. Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesi karşılıklı borç yükleyen, ivazlı bir sözleşmedir. Taşıma işleri komisyoncusunun, malların taşıtılmasını organize etme borcu karşılığında; gönderen, ücret ödeme borcu altına girer.

Gönderen, eşyanın taşıtılması için taşıma işleri komisyoncusunu vekil tayin eden ve taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinde kararlaştırılan ücreti ödeme borcu altına giren kişi olarak tanımlanabilir. 6102 sayılı TTK’ nın 917. maddesinden anlaşılacağı üzere ücret ödeme borcu, gönderenin taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden kaynaklanan en temel borcudur.

6102 sayılı TTK’ nın 919. maddesinde gönderenin bildirim yükümlüğüne ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Buna göre; “ Gönderen, gerektiğinde eşyayı ambalajlamak ve işaretlemekle ve gerekli belgeleri sağlamakla, ayrıca taşıma işleri komisyoncusunun edimlerini yerine getirebilmesi için gerekli olan bilgileri ona vermekle yükümlüdür. Yük tehlikeli bir eşya ise gönderen, taşıma işleri komisyoncusuna tehlikenin niteliğini, alınması gereken önlemleri yazılı olarak ve zamanında bildirmekle yükümlüdür. “  Gönderenin, taşıma işleri komisyoncusunun kendi üzerine düşen edimlerini yerine getirebilmesi için gerekli belgeleri temin etme ve bilgi verme yükümlüğü vardır. Doktrin ve Yargıtay kararları uyarınca, gönderen resmi belgelerin eksikliğinden, yokluğundan ve gerçeğe aykırı olmasından ötürü oluşan zararı karşılamakla yükümlü tutulabilecektir. Ayrıca belirtmek gerekir ki belgelerden kasıt resmi belgeler için gerekli olsun olmasın bütün belgelerdir.15

              Taşıma işleri komisyoncusunun esas görevi, taşıma faaliyetini organize etmek ve düzenlemektir. Ayrıca taşıma işleri komisyoncusunun taşıma işini de yüklenmesinde kanuni bir engel yoktur. Taşıma işleri komisyoncusunun yükümlülüklerine ilişkin düzenleme 6102 sayılı TTK’ nın 908. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Bu maddeye göre komisyoncunun temel yükümlülüğü; taşıma işini örgütlenmek, taşıma yolunu, araçlarını ve taşıyıcıyı belirlemek, taşıma, ardiye ve taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmelerini yapmak, taşıyıcıya gerekli bilgi ve talimatları vermek, böylece gönderenin tazminat haklarını teminat altına almaktır. Taşıma işleri komisyoncusu bu yükümlülükleri yerine getirirken tedbirli bir komisyoncu gibi hareket etmelidir. Taşıma işleri komisyoncusunun, gönderenin çıkarlarına ve talimatlarına aykırı hareket etmemesi gerekmektedir. 16

              Taşıma işleri komisyoncusunun gönderenin talimatlarına uyma yükümlülüğü kapsamında, gönderen tarafından verilen bir talimatın geçerli olabilmesi için bu talimatın objektif olarak uygulanabilir ve hukuka uygun olması gerekmektedir. Gönderen tarafından hukuka ve ahlaka aykırı olarak verilen talimatların taşıma işleri komisyoncusu bakımından herhangi bir bağlayıcılığı olmadığı gibi taşıma işleri komisyoncusunun bu tarz talimatları yerine getirmemesinden kaynaklanan herhangi bir sorumluluğu da söz konusu olmayacaktır.17

               Taşıma işleri komisyoncusunun gönderenin tazminat haklarını teminat alma sorumluluğu hususunda; taşıma işleri komisyoncusu, teslim edilen eşyanın dıştan görülebilir herhangi bir zarara uğrayıp uğramadığını ve eksik olup olmadığını incelemekle yükümlüdür. 6102 sayılı TTK’ nın 889. maddesi uyarınca, eşyanın zıyaı veya hasara uğramış olduğu açıkça görülüyorsa, gönderen veya gönderilen en geç teslim anına kadar zıyaı veya hasarı bildirmezse eşyanın sözleşmeye uygun olarak teslim edildiği varsayılır denilmektedir. Bu bakımdan taşıma işleri komisyoncusu, gönderenin tazminat haklarını teminat alma borcu gereği, hiç zaman kaybetmeden durumu gönderene bildirmelidir. Gerekli olduğu durumlarda ispat için gerekli tedbirleri almalı ve varsa sigortacıyı da durumdan haberdar etmelidir. 18

Ayrıca, sözleşmeye konu eşyanın sigortalanması, ambalajlanması, işaretlenmesi gibi edimler de taşıma işleri komisyoncusunun sorumlulukları kapsamında değerlendirilmektedir. Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinde taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, taşıma işleri komisyoncusu bu edimlerin yerine getirilmesi için gereken sözleşmeleri yapmakla yükümlüdür. 19

4. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN HUKUKİ SORUMLULUĞU

Taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluğu, 6102 sayılı TTK’ nın ‘ Komisyoncunun sorumluluğu ’ başlıklı 928.  maddesinde hüküm altına alınmıştır. Taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluğunu anılan madde kapsamında; zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklanan sorumluluk, diğer zararlar bakımından sorumluluk olarak değerlendirmek mümkündür. Bununla beraber taşıma işleri komisyoncusunun hizmetlerinden yararlandığı kişilerin fiillerinden kaynaklanan sorumluluğu da 6102 sayılı TTK’ nın 929. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu sorumluluklar taşıma işleri komisyoncusunun akdi sorumluluğu kapsamında değerlendirilmektedir. Taşıma işleri komisyoncusunun akdi sorumluğunun yanında akit dışı sorumluluğu da söz konusu olabilmektedir.

Şöyle ki; taşıma işleri komisyoncusunun sözleşmeye aykırı davranışının bir haksız fiil teşkil etme durumu olabilir. Böyle bir durumda taşıma işleri komisyoncusu hem sözleşmeden hem de haksız fiil hükümlerinden sorumlu tutulabilecektir. 20

5. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSUNUN ZİLYETLİĞİNDE BULUNAN EŞYANIN ZIYAI VE HASARINDAN KAYNAKLANAN SORUMLULUĞU

6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin ilk fıkrası “ Taşıma işleri komisyoncusu, zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaından ve hasarından sorumludur. 876 ilâ 878 inci, 880 ve 881 inci maddeler ile, 882 nci maddenin birinci, ikinci ve dördüncü fıkraları ve 883 üncü, 885 ilâ 887 nci maddeler kıyas yoluyla uygulanır. “ şeklindedir.

Her ne kadar maddenin ilk fıkrasında “ve” bağlacı kullanılmışsa da doktrinde “ve” bağlacı yerine maddenin ikinci fıkrasındaki gibi “veya” bağlacının kullanılmasının gerektiği düşünülmektedir. 21

Yukarıda belirtilen 6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin ilk fıkrasından anlaşılacağı üzere; taşıma işleri komisyoncusu, zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaından ve hasarından sorumludur. Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaından ve hasarından kaynaklanan sorumluluğunun şartları ve diğer hususları bakımından madde hükmünde yapılan atıf gereği taşıyıcının sorumluluğunu düzenleyen hükümler dikkate alınacaktır. Diğer bir deyişle 876 ilâ 878 inci, 880 ve 881 inci maddeler ile, 882 nci maddenin birinci, ikinci ve dördüncü fıkraları ve 883 üncü, 885 ilâ 887 nci maddeler kıyas yoluyla taşıma işleri komisyoncusu bakımından uygulama alanı bulacaktır.

 Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından ötürü sorumluluğuna ilişkin şartlara geçmeden önce, aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmaya çalışılacak olan “zıya” ve “ hasar” kavramlarından söz etmek gerekmektedir. Zıya kavramı, bir maldan ekonomik olarak yararlanma imkanının ortadan kalkması durumunu ifade ederken; hasar kavramının, bir malın ekonomik kıymetini azaltan fakat ortadan kaldırmayan zararların tümü olarak ifade edilmesi mümkündür. 22

Zıyaı ve hasar kavramlarının yanında “zilyetlik” ve “ zilyet yardımcılığı “ kavramlarının da değerlendirilmesi gerekmektedir. Kanun koyucu 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 973. Maddesinde  “ Bir şey üzerinde fiili hakimiyeti bulunan kimse onun zilyedidir. “ diyerek zilyedi tarif etmiştir. Bu sebeple zilyetlik (possessio) kavramının, eşya üzerindeki fiili hakimiyet anlamına geldiğini söylemek yerinde olacaktır. 23 Zilyet yardımcılığı kavramından anlaşılması gereken ise bir eşya üzerindeki fiili hakimiyetin başkası adına ve yararına kullanılmasıdır. Doktrinde “başkası için zilyetlik” kavramı da kullanılmaktadır. Kanaatimizce taşıma işleri komisyoncusu gibi hiçbir ayni hak veya kişisel hak iddia etmeksizin malı elinde bulunduran kişiler, başkası için zilyet olarak ifade edilmelidir. 24

6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin ilk fıkrası uyarınca taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklanan sorumluluğundan söz edebilmek için bazı şartlar öngörülmüştür.

Öncelikle eşyanın geçerli bir taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesine binaen taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde olması gerekmektedir. Bununla birlikte eşya zıyaı ve/veya hasara uğramış olmalıdır. Doktrinde bu durum tartışmalı olmakla birlikte taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklanan sorumluluğundan söz edebilmek için kusur ve oluşan zarar ile taşıma işleri komisyoncusunun kusurlu davranışı arasında illiyet bağının bulunması gerekmektedir. 25

A. Eşyanın Geçerli Bir Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesine Binaen Taşıma İşleri Komisyoncusu Zilyetliğinde Bulunması

Taşıma işleri komisyoncusunun eşyanın zıyaı ve hasarından ötürü sorumlu tutulabilmesi için öncelikle geçerli bir taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin varlığı gerekmektedir. Bununla beraber eşya, taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bu sözleşmenin ifası için bulunmalıdır. Belirtmek gerekir ki masa başı komisyonculuğu olarak adlandırılan eşyanın zilyetliğinin söz konusu olmadığı durumlarda taşıma işleri komisyoncusunun 6102 sayılı TTK’ nın 928/1 hükmüne göre sorumluluğu söz konusu olmayacaktır.

Yukarıda açıklanmaya çalışıldığı üzere, zilyet; bir şey üzerinde fiili hakimiyeti olan kimsedir.26 Taşıma işleri komisyoncusu eşyayı gönderen için elinde bulundurduğundan başkası için zilyettir. Taşıma işleri komisyoncusu eşyayı gönderen ile yaptığı taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin ifası için elinde bulundurur. Bu durumda gönderen dolaylı zilyet konumundadır. 27 Dolaylı zilyet kavramı 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 975. Maddesinde “ bir şeyde fiili hakimiyetini doğrudan doğruya sürdüren kimse dolaysız zilyet, başka bir kişi aracılığı ile sürdüren kimse dolaylı zilyettir. “ şeklinde hüküm altına alınmıştır. Başka bir deyişle taşıma işleri komisyoncusunun eşyanın zilyetliğini taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin ifası için elinde bulundurduğu durumlarda; gönderen, mal üzerindeki hakimiyetini taşıma işleri komisyoncusu vasıtasıyla gerçekleştirdiği için dolaylı (vasıtalı) zilyet konumundadır. 28

6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin ilk fıkrası gereği eşyanın zıyaı ve hasarından taşıma işleri komisyoncusunun sorumlu tutulabilmesi için eşyaya doğrudan doğruya veya zilyet yardımcısı sıfatıyla zilyet olması gerekmektedir. Taşıma işleri komisyoncusu, eşya üzerindeki fiili hakimiyetini başka bir kişi araya girmeksizin sahip olduğu durumlarda doğrudan doğruya (vasıtasız) zilyettir. Bununla beraber taşıma işleri komisyoncusunun eşyaya doğrudan doğruya zilyet olması şart olmayıp, ifa yardımcıları vasıtasıyla zilyet olduğu durumlarda da eşyanın zıyaı ve hasarından sorumlu tutulması gerekmektedir. Taşıyıcı, taşıma işleri komisyoncunun ifa yardımcısı sayılmadığı için taşıyıcının zilyetliğindeyken eşyanın zıyaı ve hasarından ötürü taşıma işleri komisyoncusu sorumlu tutulmamalıdır.

6102 sayılı TTK’ nın taşıyıcının sorumluluğunun düzenlendiği 875.  maddesinde eşyanın taşınmak üzere teslim alınmasından teslim edilmesine ifadesiyle zaman sınırlaması yapılmıştır. Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklı sorumluluğunun düzenlendiği 6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin birinci fıkrasında bu şekilde bir zaman sınırlaması yapılmamıştır. Taşıma işleri komisyoncusunun menfaat gözeten bir organizatör olduğu ve eşyanın taşıtılması için eşyayı mutlaka zilyetliğinde bulundurması gerekmediğinden taşıma işleri komisyoncusunun eşyaya zilyet olmadığı hallerde 6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin birinci fıkrası kapsamında sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. 29

Roma hukukunda zilyetlikten söz edebilmek için iki unsurun varlığı aranmıştır. Corpus ( bir şeyde fiili hakimiyeti ele geçirmiş ve onu kaybetmemiş olmak) ve Animus Possidendi (eline geçirdiği malda zilyet olma, yani fiili hakimiyeti ele geçirme iradesine sahip olmaktır.)30 Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından ötürü sorumlu olabilmesi için öncelikle eşyanın taşıma işleri komisyoncusuna teslimi gerekir. Bir kimseden fiilen hakimiyeti altında olmayan bir şeyi özenli bir şekilde muhafaza etmesi beklenemez. Teslim, eşyanın taşıma işleri komisyoncusu ile gönderenin karşılıklı uygun iradeleri sonucunda taşıtma işleri komisyonculuğu sözleşmesinin ifası için taşıma işleri komisyoncusunun hakimiyet alanına girmesiyle gerçekleşmelidir. Başka bir deyişle eşyanın taşıma işleri komisyoncusunun iradesi dışında veya haberi olmadan hakimiyet alanına girdiği hallerde; örneğin, eşyanın taşıma işleri komisyoncusunun deposuna bırakılması durumunda taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluğu doğmayacaktır. 31

Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklanan sorumluluğunun söz konusu olması için zarara sebebiyet veren vakıanın, eşya taşıma işleri komisyoncusu zilyetliğindeyken gerçekleşmesi gerekmektedir. Zararın daha sonra ortaya çıktığı durumlarda, zarara sebebiyet veren olay, eşya taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğindeyken gerçekleşmiş ise taşıma işleri komisyoncusu oluşan bu zarardan ötürü sorumludur. 32

B. Taşıma İşleri Komisyoncusu Zilyetliğinde Bulunan Eşyanın Zıyaı Ve/Veya Hasara Uğraması

1. Eşyanın Zıya Olması

Doktrinde zıya kavramının tanımı konusunda bazı tartışmalar bulunmaktadır. 6102 sayılı TTK’ da zıyanın tanımı yapılmamıştır. Ancak 6102 sayılı TTK’ nın 875. maddesinin gerekçesinde zıya kavramının eşyanın yitmiş, yok olmuş olması halini ifade ettiği belirtilmiştir. Baskın görüşe göre, taşıma hukuku açısından zıya, taşıyıcının taşınmak üzere kendisine verilen eşyayı, hak sahibi olan gönderilene teslim edemeyecek durumda olmasını ifade eder. Diğer görüşe göre ise zıya; taşıyıcının taşınmak üzere kendisine teslim edilen eşyayı hak sahibine teslim edememe durumunda olması sonucunu doğuran, eşyanın fiili veya hukuki bir durum değişikliğine uğramasıdır. İki tanım arasındaki fark baskın görüşün hakim olduğu tanımın temelinde taşıyıcının, diğer tanımın temelinde ise eşyanın olmasıdır.33 Eşyanın sadece geçici bir süre için iade edilemediği durumlarda zayi olduğundan söz edilemez. Ancak eşyanın bir daha ele geçmeyecek şekilde kaybolduğu durumlarda zayi olduğu kabul edilir. Yani zıya tanımının hem eşyaya hem taşıyıcıya dayalı yapılması gerekir. Bu sebeple zıya, hem eşyanın kaybolmasında olduğu gibi, taşıyıcının eşyayı teslim edememesi hem de teslim edilen eşyanın teslim alınan eşyanın nicelik veya nitelik olarak farklılaşması durumunu kapsamaktadır. Kısaca bir maldan istifade imkanının kalktığı her hal zıya olarak kabul edilmelidir. Taşıma sözleşmeleri bakımından yapılan zıya tanımındaki taşıyıcının yerini taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmeleri bakımından taşıma işleri komisyoncusu almaktadır. Eşyanın zayi olması hususunda belirtilmesi gereken diğer bir ayrıntı ise 6102 sayılı TTK’ nın Taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluğunu düzenleyen 928. maddesinde eşyanın taşıma süresini izleyen yirmi gün (sınır ötesi taşımalarda 30 gün) içinde teslim edilmemesi halinde hak sahibinin ona zayi olmuş gözüyle bakabileceğinin hüküm altına alındığı 874. maddeye atıf yapılmamıştır.34

2. Eşyanın Hasara Uğraması

Hasar kavramı, tamamıyla eşyanın niteliği ile ilgili bir kavramdır. Hasar, eşyanın değerinin düşmesine yol açan her türlü maddi kötüleşme olarak ifade edilmektedir. Taşıma komisyonculuğu sözleşmesinde hasar, sözleşmeye konu eşyanın teslim alındığı biçimde, durumda veya miktarda hak sahibine teslim edilememesi durumunda meydana gelmektedir. Örnek vermek gerekirse malın üzerine kötü bir kokunun sinmesi, lekelenmesi veya bazı yerlerinin örselenmesi yüzünden ekonomik değerinin düştüğü haller hasar olarak değerlendirilir. 35Eşya üzerindeki geçici kötüleşme ancak eşya üzerinde sürekli bir değer kaybına sebebiyet verdiği durumda hasar olarak kabul edilecektir. Örneğin, ıslanan bir eşya üzerinde kuruduktan sonra herhangi bir değer kaybı gözükmüyorsa o halde hasardan söz etmek mümkün değildir. 36Ayrıca belirtmek gerekir ki eşyanın değerini sıfıra veya ona yakın nisbette indiren hasarların zıya olarak kabul edilmesi gereklidir.37

C. Kusur

6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin birinci fıkrası uyarınca taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından dolayı sorumluluğu, özen yükümlülüğünün ihlaline dayanmaktadır.

Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklı sorumluluğunun hukuki niteliği doktrinde tartışmalıdır. Kimi yazarlar bu sorumluluğun kusursuz sorumluluk olduğu görüşünü desteklerken kimi yazarlar kusur sorumluluğu olduğu kanısındadır. Bu hususun doktrinde tartışmalı olmasının sebebi 6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinde 876. maddesine yapılan atıf suretiyle taşıyıcı için öngörülen madde 876’ın, taşıma işleri komisyoncusu bakımından da uygulanıyor olmasıdır. Bu madde “ zıya, hasar ve gecikme, taşıyıcının en yüksek özeni göstermesine rağmen kaçınamayacağı ve sonuçlarını önleyemeyeceği sebeplerden meydana gelmişse taşıyıcı sorumluluktan kurtulur. “ şeklindedir.  38  İlgili madde CMR konvansiyonunun 17. maddesinin 2. Fıkrasından alınmıştır ve CMR hükümlerine tabi olan uluslararası taşıma sözleşmelerinde gecikme ile hasar ve ziyadan kaynaklı taşıyıcının sorumluluğunun hukuki niteliği hususunda doktrinde görüş ayrılıkları bulunmaktadır.39 Doktrinde ağırlıklı olarak kabul edilen görüşe göre taşıyıcının sorumluluğu yumuşatılmış kusursuz sorumluluktur.40

Her ne kadar 6098 sayılı Türk Borçlar kanunu ile getirilen sorumluluk rejimi dikkate alındığında taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklı sorumluluğunun hukuki niteliğinin kusursuz sorumluluk olarak kabul edilmesi anlaşılabilir olsa da kanaatimizce taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluğu özen borcu ağırlaştırılmış bir kusur sorumluluğudur.

Taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluktan kurtulması yine kendi özen yükümlülüğüne bağlandığı için kusursuz sorumluluk ile bağdaşmamaktadır. Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından ötürü sorumluluğundan söz edebilmek için, taşıma işleri komisyoncusunun kusurlu olduğunun ispatı gerekmese ve bu durum kusur sorumluluğu ile örtüşmüyor gibi dursa da, burada ispat yükü tersine çevrilmiştir. Taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluktan kurtulabilmesi için, gerekli tüm özeni gösterdiğini ve tedbirleri aldığını buna rağmen zararı engelleyemediğini kanıtlaması gerekmektedir.  41

Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından dolayı sorumluluğu, yumuşatılmış bir kusursuz sorumluluk olmayıp, özen yükümlülüğü arttırılmış bir kusur sorumluğudur.

Nitekim, Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2015/817 E. 2015/2126 K. Sayılı kararında “…CMR' nin 17/2. maddesinde belirlenen, yani hasarın taşıyıcının kaçınamayacağı ve önleyemeyeceği nedenle ileri geldiğini ispat etmesi gerekir. Somut olayda araçta meydana gelen yangının elektrik tesisatından kaynaklandığı belirlenmiştir. Bu belirlemeye göre, sırf aracın muayenesinin yapılmış ve kaza anında geçerli olması hususu davalıları sorumluluktan kurtarmaya yetecek bir özen değildir. Bu itibarla, taşıyıcının kazayı önleyemeyeceği yolundaki bilirkişi raporlarına itibar edilerek hüküm kurulması doğru olmamış, hükmün bu nedenle bozulması gerekmiştir…” denilerek bozma gerekçesi açıklanmıştır. Yargıtay kararında taşıyıcının sorumluluğunu özen yükümlülüğü arttırılmış kusurlu bir sorumluluk olarak kabul etmiştir. 6102 sayılı TTK’ nın taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarını düzenleyen 928. maddesinde  yapılan atıf gereği taşıyıcının sorumluluğuna ilişkin 876. madde taşıma işleri komisyoncusuna da uygulanmaktadır. Karardan da anlaşılacağı üzere taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından ötürü sorumluluğunun hukuki niteliği, özen borcu ağırlaştırılmış bir kusur sorumluluğudur.42

D. İlliyet Bağı

6102 sayılı TTK’ nın 928. maddesinin ilk fıkrası uyarınca taşıma işleri komisyoncusunun, zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklanan sorumluluğundan söz edebilmek için ortaya çıkan zararın taşıma işleri komisyoncusunun kusurlu davranışından kaynaklanmış olması gerekmektedir. Başka bir deyişle meydana gelen zarar ile taşıma işleri komisyoncusunun kusurlu davranışı arasında nedensellik (illiyet)  bağı bulunmalıdır. Taşıma işleri komisyoncusu, gerekli tüm özeni gösterdiği halde zararı önleyemeyeceğini iddia edip ispatladığı durumlarda sorumluluktan kurtulur. Bununla beraber 6102 sayılı TTK’ da nedensellik bağını kesen yani taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluğunu ortadan kaldıran bazı özel sebepler de hüküm altına alınmıştır.43

6. SONUÇ

Hukukumuzda taşıma işleri komisyoncusunun temel yükümlülüğü; taşıma işini örgütlenmek, taşıma yolunu, araçlarını ve taşıyıcıyı belirlemek, taşıma için gereken taşıma, ardiye ve taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmelerini yapmak ve taşıyıcıya gerekli bilgi ve talimatları vermek böylece gönderenin tazminat haklarını teminat altına almak olarak sayılmaktadır. Taşıma işleri komisyoncusu bu yükümlülüklerini yerine getirirken tedbirli bir komisyoncu gibi işlem yapmalı, müvekkilinin (gönderenin) çıkarlarını korumalı ve talimatlarına uygun hareket etmelidir. Bunların yanında taşımaya ilişkin olarak kararlaştırılmış olan eşyanın sigortalanması, ambalajlanması, işaretlenmesi ve gümrüklenmesi gibi edimlerin yerine getirilmesi de taşıma işleri komisyoncusunun yükümlülükleri arasında sayılmıştır. 44

Taşıma işleri komisyoncusu olabilmeye ilişkin mevzuatımızda herhangi bir sınırlama yapılmamıştır. Bu sebeple hem gerçek hem tüzel kişiler taşıma işleri komisyoncusu olabilir ve taşıma işleri komisyonculuğu faaliyetinde bulunabilirler.45

Taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluğuna ilişkin hükümler 6102 sayılı TTK’ nın 928 ve 929. maddelerinde hüküm altına alınmıştır. Bu çalışmamızda taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın hasara uğradığı ve zayi olduğu durumdaki sorumluluğunun hukuki niteliği izah edilmeye çalışılmıştır. Taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından kaynaklı sorumluluğunun hukuki niteliği doktrinde tartışmalı olup kanaatimizce söz konusu sorumluluk, ispat yükü yer değiştirmiş, özen yükümlülüğü arttırılmış bir kusurlu sorumluluk halidir.

Taşıma işleri komisyoncusunun, zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaı ve hasarından doğan sorumluluğu açısından, eşyanın komisyoncuya sağlam bir şekilde teslim edildiğini ve zararın, eşya taşıma işleri komisyoncusunun zilyetliğindeyken gerçekleştiğini gönderen ispat etmelidir. Fakat gönderen, taşıma işleri komisyoncusunun kusurunu ispat etmekle yükümlü değildir. İspat yükü yer değiştirmiştir. Taşıma işleri komisyoncusunun sorumluluktan kurtulması için kusurunun olmadığını ispat etmesi gereklidir. 46

7. KAYNAKÇA

  1. Akdeniz, Umut, Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesi, Adalet Yayınevi, Ankara 2013.

  1. Akdeniz, Umut,Taşıma İşleri Komisyoncusunun Taşıma İşini Üzerine Alması ve Bunun Hukuki Sonuçları” , İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2013, Sayı: 2, Cilt: 4.
  2. Doğrucu, Muhittin, “Freight Forwarder (Taşıma İşleri Komisyoncusu) Hukuki Mahiyeti ve Bu Konudaki Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi”, Deniz Hukuku Derneği Sempozyumu, 7 Temmuz 2006, Galatasaray Üniversitesi,  İstanbul 2006.
  3. Düzgün, Ülgen Aslan, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo. https://www.researchgate.net/publication/338833707_TURK_HUKUK_SISTEMINDE_TASIMA_ISLERI_KOMISYONCUSU_Freight_Forwarder_In_The_Turkish_Legal_System
  4. Erman, Hasan, Eşya Hukuku Dersleri, Der Yayınları, İstanbul 2016.
  5. Topaloğlu, Mustafa, “Karayoluyla Uluslararası Eşya Taşımlarından (CMR) Doğan Hukuki Sorumluluk”, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, 28 Mayıs 2009, Gazi Üniversitesi, Ankara 2009. - http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/sorumluluk/s_19.pdf
  6. https://www.researchgate.net/publication/338833707_TURK_HUKUK_SISTEMINDE_TASIMA_ISLERI_KOMISYONCUSU_Freight_Forwarder_In_The_Turkish_Legal_System
  7. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6102.pdf
  8. https://www.dachser.com.tr/downloads/Turkey/Rules-for-freight-forwarding-services.pdf

10. https://www.izmirbarosu.org.tr/pdfdosya/stajyer-avukatin-el-kitabi20177281740150.pdf

11. http://www.muhasebex.com/tasima-isleri-komisyoncusu

12. http://www.itubirlik.org.tr/dosyalar/files/Doç.%20Dr.%20Ferhat%20Canbolat%20Sözleşme%20Hukuku%20ve%20Eser%20Sözleşmesi.pdf

13. https://www.araslarhukuk.com/ap/galeri/612484157.pdf

14. https://hukukdestegi.com/tr/2016/06/07/dolayli-temsil-nedir/

15. https://www.guzeloglu.legal/tr/haber-makale/esya-tasima-sozlesmelerinde-yukte-meydana-gelen-zarardan-dogan-sorumluluk-ziya-ve-hasar-238.html

16. http://fiskecihukuk.com/?page_id=66

17. https://www.kararara.com/forum/viewtopic.php?t=193989

18. http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/208296

 

1Umut Akdeniz: Taşıma İşleri Komisyoncusunun Taşıma İşini Üzerine Alması ve Bunun Hukuki Sonuçları, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, 2013, s. 183

2 Muhittin Doğrucu: “Freight Forwarder (Taşıma İşleri Komisyoncusu) Hukuki Mahiyeti ve Bu Konudaki Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi”, Deniz Hukuku Derneği Sempozyumu, 7 Temmuz 2006, Galatasaray Üniversitesi,  İstanbul 2006, s.1

3 Umut Akdeniz, Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2013 s. 6

4.Ülgen A. Düzgün: “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 5

5 Akdeniz, s. 10

6 https://www.dachser.com.tr/downloads/Turkey/Rules-for-freight-forwarding-services.pdf  (e.t 18.02.2020)

7 Akdeniz, s. 11

8 Akdeniz, s. 88

9 Ülgen A. Düzgün, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 7  

10 Akdeniz, s. 90

11 Akdeniz, s 87

12 https://hukukdestegi.com/tr/2016/06/07/dolayli-temsil-nedir/ ( e.t 19.02.2020 )

13Akdeniz, s. 15

14. Ülgen A. Düzgün, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 7  

15  Ülgen A. Düzgün, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 10-11

16. Ülgen A. Düzgün, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 8

17 Akdeniz, s.66

18 Akdeniz, s.72

19 Ülgen A. Düzgün, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 8

20 Akdeniz, s. 144

21 Akdeniz, s. 105

22 https://www.guzeloglu.legal/tr/haber-makale/esya-tasima-sozlesmelerinde-yukte-meydana-gelen-zarardan-dogan-sorumluluk-ziya-ve-hasar-238.html ( e.t 21.03.2020 )

23 Hasan Erman: Eşya Hukuku Dersleri, Der Yayınları, İstanbul 2006, s. 9

24 Erman, s.12

25 Akdeniz, s.13

26 TMK. m. 973

27 Akdeniz, s.107

28 Erman, s. 12

29 Akdeniz, s. 108

30 Erman, s. 10

31 Akdeniz, s. 108

32 Akdeniz, s. 109

33 http://fiskecihukuk.com/?page_id=66 ( e.t 12.03.2020)

34 Akdeniz, s. 106

35 Akdeniz, s. 107

36 http://fiskecihukuk.com/?page_id=66 ( e.t 12.03.2020)

37 Akdeniz, s. 107

38 Akdeniz, s. 110

39 Mustafa Topaloğlu, “Karayoluyla Uluslararası Eşya Taşımlarından (CMR) Doğan Hukuki Sorumluluk”, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, 28 Mayıs 2009, Gazi Üniversitesi, Ankara 2009, s. 398 - http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/sorumluluk/s_19.pdf ( e.t 01.04.2020)

40 Ülgen A. Düzgün, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 13

41 Akdeniz, s. 111

42 https://www.kararara.com/forum/viewtopic.php?t=193989 (e.t 10.03.2020)

43 Akdeniz, s. 112

44 Ülgen A. Düzgün, “ Türk Hukuk Sisteminde Taşıma İşleri Komisyoncusu ”, Sixth International Mediterranean Social Sciences Congress, September 3-5, 2019, Dobra Knjiga, December 17, 2019, Sarajevo, s. 15

45 Akdeniz, s. 24

46 Akdeniz, s. 137